Martwa natura z wędzidłem

Dziś piszę o pewnym obrazie, o jego autorze -  to esej, acz podrzucę 

co nie co myśli analitycznych. 

Oto "Martwa natura z wędzidłem"

 

Obraz - z XVII wieku - namalował artysta popularnie przezywany 

Johannes Torrentius, choć jego prawdziwe miano brzmi: 

Johannes Szymonsz van der Beeck.

Spójrzmy na obraz - co w nim dominuje ponad (zdawało by się), dekoracyjną 

kompozycją?

Wędzidło. 

Unosi się / zawieszone jest ono u góry, na środku, dominuje, choć jednocześnie 

jest w półcieniu.

Podstawowym przeznaczeniem wędzidła jest poskramianie "niegrzecznych" 

koni - takich, które nie kojarzą człowieka z istotą dominującą, nie chcą 

ulec zniewoleniu...

Wiem, w historii sztuki i dla miłośników holenderskiej martwej natury, ten obraz 

jest już niemal synonimem umiarkowania i wstrzemięźliwości, czasem nawet jakimś nadnaturalnym auto-ostrzeżeniem, odniesionym do niezwykłego życia i niewesołej

śmierci autora...

Dziś, współcześnie, przyzwyczailiśmy się traktować przedmioty na półce, jako 

dekoracje do kuchni lub pokoju dziennego. Jeśli już jest w takim przedstawieniu 

czytelna anegdota, najczęściej ma charakter surrealizmu...

Tak, dziś, lecz niemal każda kultura, w każdej epoce, tworzy własne systemy 

przekazywania metaforycznych i symbolicznych treści.

My korzystamy z szerokiej gamy możliwości kodowania lub przekazywania

łopatologicznych treści z pomocą bogactwa dostępnych technik. 

Podówczas, poza literaturą, tańcem i teatrem, kuglarskimi zabawami, malarstwem, 

listem posyłanym pocztą, rzeźbą, rysunkiem i grafiką warsztatową, 

nie było żadnych możliwości.

Spróbujmy wyobrazić sobie, że nie ma..., w ogóle NIE MA:

fotografii, komputerów osobistych, smartfonów, tabletów, komórek, a zatem 

i grafiki komputerowej, gier, memów, emotikonów, animacji, licznych aplikacji, 

ba, nie ma też internetu i w ogóle, telefonów. Nie ma telewizji, radia, nie ma i filmów. 

A paczki nie docierają samolotem, pociągiem lub szybkim samochodem dostawczym. 

Nic z tych rzeczy.

Poza tym świat XVII wieku pogrążony jest w chaosie konfliktów religijnych, 

pełen nakazów, zakazów, dogmatów i nieprzekraczalnych pozornie, społecznych

tabu... Wielu ludzi ginie za poglądy, przez poglądy, albo po prostu, mają pecha trafić 

w ręce nadgorliwych poszukiwaczy wszelkich odstępstw...

Nie ma leków, współczesnych szpitali, co i rusz przez Europę przetaczają się istne pandemie, wyniszczając często całe wsie i miasta... Śmierć na wiele sposobów czyha 

na każdego nieostrożnego człowieka.

Brakło powszechnej edukacji, większość ludzi nie potrafiła czytać i pisać...

Sztuka była często jedyną ozdobą domów, pałaców, kościołów, budynków użyteczności publicznej..., a subtelne aluzje, metafory, skomplikowane symboliki zrozumiałe tylko 

dla części osób, stanowiły istotny sposób na przemycanie treści pozornie zabronionych, 

lub przynajmniej, nietypowych, potencjalnie grożących ludziom nawet ostracyzmem.

Łatwo zrozumieć, że malarze - zwłaszcza zdolni - byli w cenie, a ich obrazy rzadko 

przedstawiały tylko to, co widać na pierwszy rzut oka. Ale artysta był podówczas 

jednak, tylko i aż rzemieślnikiem pracującym na zlecenia. A w każdym razie tak było,

zazwyczaj.

Nie wszyscy twórcy przyjmowali ten punkt widzenia.

W każdym razie Johannes Szymonsz van der Beeck - autor powyższego obrazu,

z pewnością nie był statecznym rzemieślnikiem pracującym grzecznie na zamówienia 

i zachowującym pozory społecznej ogłady i prawomyślności.

Za co zresztą podpadł (protestanckiemu, holenderskiemu społeczeństwu XVII wieku).

Bynajmniej nie za to, że był artystą. Też nie, za niedoceniony geniusz - o czym 

był przekonany i co wyrażał głośno i wyraźnie. Za swoje czyny i osobowość 

mógłby być dla nas niemal synonimem niektórych twórców kultury... 

Można by powiedzieć - stereotypowy wolny duch i niebieski ptak.

Nasz Johannes był (w skrócie): notorycznym pijakiem, awanturnikiem, rozwodnikiem,

który mając spore stadko dzieci nie płacił alimentów, hulał, przynależał do nielubianych

sekt, za chamstwo podpadał licznym, a ważnym ludziom, malował dla zleceniodawców 

liczne obrazy wprost erotyczne, nie stosując uznawanych metafor i symboli - na 

ówczesne standardy, po prostu pornografię i to z rodzaju tej hard...

Co więcej - martwe natury były w jego twórczości bardzo rzadkie, niemal unikatowe. 

Jak wynika z czytanych prze ze mnie analiz Jego procesu - najprawdopodobniej chodziło jednak o to, że podpadł zbyt wielu możnym swego świata, a reszta była 

po prostu kropką nad i, wygodnym pretekstem.

Ale udało mu się znaleźć protektora - króla Anglii, który wyciągnął go z więzienia 

i zaprosił na swój dwór. Niestety, autor był zwyczajnie niepoprawny, gwałtowny,

zatem wkrótce popadł w kolejne problemy, podpadł nie tym, co trzeba, nie szanował zwyczajowych podziałów społecznych, i w efekcie ponownie musiał uciekać.

Na dodatek wyjątkowo pochopnie wybrał kierunek ucieczki - bo wrócił do Amsterdamu, 

gdzie go z miejsca uwięziono i wkrótce..., zamęczono na śmierć, a jego dzieła, 

w ogromniej większości, spalono... Tylko czysty przypadek sprawił, że znamy poziom

jego warsztatu i to, dzięki powyższej martwej naturze. 

Wyżej pokazana "Martwa natura z wędzidłem" jest dosłownie jedynym obrazem, jaki przetrwał, choć i jemu mało brakowało. Do początku drugiej dekady XX wieku 

używano bowiem obrazu, jako..., wieka beczki z rodzynkami...

Jedno jest pewne. Życie autora nie było nigdy wstrzemięźliwym i skromnym, 

a odwrotnie, hulaszczym i nieokiełznanym - buntowniczym, agresywnym, pełnym

konfliktów. Dodatkowo, obraz powstał u progu kariery artysty, zatem nie był też 

sumą doświadczeń życiowych.

Co widzimy w obrazie - łopatologicznie - na pierwszy rzut oka?

Dzbany - cynowy i kamionkowy - jeden na wodę, drugi na wino. Pośrodku (spory),

 kielich do 1/3  napełniony winem. Przemowa o wstrzemięźliwości, umiarkowaniu, 

o tym by pamiętać o przemijaniu i naukach religijnych - protestanckich, purytańskich

surowych. Sens zatem wydaje się prosty i znany powszechnie (przynajmniej ówcześnie).

Oczywiście, pomijając inne elementy, w tym, oczywiście, wędzidło.

Rozcieńczanie wina, mała ilość trunku w kielichu i wędzidło - to przecież sprzeczność 

- jeśli to vanitas, to zarazem pokaz, że należy dolewać więcej wody..., 

być wstrzemięźliwym.

Problem w tym, że artysta taki nie był, a anegdota mówi jednak o mieszaniu wody 

z winem..., rozcieńczaniu. Zatem umieszczone nad kielichem wędzidło może także sugerować, co artysta sądzi o nakazach moralnych swoich ziomków, widząc 

w skromności i wstrzemięźliwości - nie słuszne nakazy moralne, ale zwykłe..., 

zniewolenie.

Kolejna sprawa - taki drobiazg, zazwyczaj pomijany - skierowanie wylotów naczyń 

- jednego do kielicha (wino !), drugiego, w stronę przeciwną.
Poza tym, kielich jest na środku, jest dominantą, kielich - nie jakieś cynowe 

czy drewniane naczynko na wodę, ale kielich - bogaty, cenny, drogi.
Pod kielichem widzimy dwie fajki i karteczkę z nutami. Dwie fajki, nie jedną, 

umieszczone po bokach, cybuchami ku dzbankom. Zatem drogi kielich z winem, 

dzban cynowy (na wodę) jest odwrócony, muzyka (nuty), palenie tytoniu 

"za dwóch", a może nawet delikatna metafora o podłożu, nazwijmy to, obyczajowym?

Dodajmy jeszcze, że dokładniej przyglądając się życiu artysty odnajdziemy

go tworzącego obraz po około dwóch latach małżeństwa. 

Dziś, można by powiedzieć, że artysta był zaobrączkowany, okiełznany, 

wstrzemięźliwy z konieczności.

Gdyby obraz był prostą alegorią koniecznej wstrzemięźliwości, wędzidło mogło 

by być, jak odruchowo tłumaczy większość komentatorów - wyrazem głębokiego 

szacunku do prawa i obyczaju, religii, tego wszystkiego, co skłania nas do tkwienia 

w ramach moralności, samo-ograniczeń, umiarkowania, gdy serce i duch chce czegoś

zgoła..., innego.

Niestety..., nie da się wyrwać wędzidła z obrazu, przesunąć go na obrazie, 

odebrać mu ciekawego, intrygującego miejsca w półcieniu, ponad wszystkim, 

co tak pięknie wymalowane...

Choć parę osób, których opinie czytałem, próbuje to uczynić.

Nie da się. 

Zakłamanie rzeczywistości nie zmienia jej, osłabia co najwyżej argumentację
piszącego.

Nie da się również zaprzeczyć, że szacunek dla religii, prawa i obyczaju był głęboko
sprzeczny z charakterem autora martwej natury z wędzidłem - sprzeczny!

Nie można też powiedzieć, że autor to kiedykolwiek ukrywał....

Wiadomo, że tę konkretną martwą naturę woził ze sobą. 

Jeśli dzieło woził ze sobą jako pokaz kunsztu.., cóż, nie sądzę, by którykolwiek 

artysta zabierał ze sobą w podróż obraz sprzeczny z własnymi dążeniami, stawiający 

go w roli ciężkiego hipokryty...
Ten obraz - jak sądzę - może być zatem czytany na dwa, odwrotne sposoby!
Ale tylko, w oderwaniu od realiów życia autora / kontekstu reakcji otoczenia.

Osobiście obraz postrzegam jako kunsztowny pokaz możliwości, a zarazem 

metaforyczny bunt. Skrytą, a sprytną krytykę systemu, zmuszającego 

do trzymania się wymyślnych zasad.

Wędzidło zatem, bynajmniej, nie kieruje nas ku Vanitas..., marności wszystkiego. 

Bynajmniej. 

Dla mnie to świadomość zniewolenia artystycznego ducha. Uwięzienia, okiełznania

ducha i ciała w kieracie zwyczaju. Jeśli zaś zapowiedź - to przede wszystkim - bliskiej

ucieczki od żony by dalej hulać i łamać wszelkie zasady, pić wino nie rozcieńczone 

wodą, palić i bawić się dowolnie w dobrym towarzystwie.

Sprytny żart malarski, a zarazem symboliczny. Popis. W stylu autora, kwintesencja. 

Cóż więcej można dodać? Niewiele, bowiem..., nie znamy innych dzieł autora. 

Możemy tylko łączyć wszystkie wątki, lub wybierać te, które zdają się najbliższe

prawdy. 

Koniec.