Eseje / Cz. 3 - Upadek.

Cząstka dziedzictwa antycznej Grecji, kto wie, czy nie najpłodniejszego 

spośród narodów starożytności... Narodu o historii pełnej baśniowych opowieści,

których autorzy nie stronili od splatania legend z faktami, często okraszając je, 

wielo-wymiarowymi morałami.

Poeci greccy sławni są mimo upływu tysiącleci, sławni jak rzadko który współczesny

celebryta, za to, że tworzyli dzieła zdumiewająco dojrzałe, zaprzeczające przy tym

wielu mitom współczesnym, np., teorii liniowego postępu w kulturze i sztuce… (…).

Starożytna Grecja - kraina legend - o ludziach wybitnego umysłu, ducha lub

niespożytej odwagi, herosów z gatunku homo sapiens, stających co i rusz w obliczu

istot wyższych - np., bogów. Bogowie greccy też są z jednej strony niezwykli, 

z drugiej nieco naiwni, tacy…, muskularni tyrani, wykorzystujący przyrodzone im

przewagi - zarówno by rządzić, bawić się słabszymi, jak i kochliwi, uprawiający seks

na prawo i lewo, płodzący całkiem sporą trzódkę pół-bogów...

Spróbujmy na chwilę - zaprawdę wyobrazić sobie - boginki domagające się adoracji

śmiertelnych, czy wręcz osądów młodzieńców - w stylu: „powiedz przecie, kto jest

najpiękniejszy w świecie”...

Starożytna Grecja..., kraina, w której po raz pierwszy człowiek został wyniesiony 

do rangi wizerunku podobnego bogom i nie, jak w Egipcie, na chwilę, jedno

pokolenie, jako "wypadek przy pracy" w skali cywilizacji..., oj nie.
Ba, nierzadko przecież człowiek zwykły, śmiertelny, miał być bogów owych kochankiem / kochanką, a z związków rodziły się "mieszańce", na pozór tyko

ludzkie...

Człowiek, śmiertelnik, sam w sobie mógł zdobyć sławę niemal równą swym 

bogom, czy to w wojnach, czy w zawodach sportowych, którym również Grecy nadali, po raz pierwszy w dziejach, wartość nadrzędną nawet nad obyczajem religijnym... 

Lecz żyli tam - budując wiekopomną moc swego kraju - i genialni artyści, wspomnijmy choćby twórcę Kolosa z Rodos !
Architekci ( Akropol ! ).
Nieprawdopodobnie dojrzali w swych teoriach naukowcy i filozofowie - jak choćby:
Tales z Miletu, Anaksymander z Miletu - mniej znany od Talesa, a dużo wcześniejszy niż nasz Darwin - ewolucjonista - twórca idei, iż życie wyszło z wody…, Parmenides

z Elei - twórca metody analitycznej zwanej do dziś Dedukcją, Hekatajos z Miletu 

- pierwszy realny podróżnik i odkrywca - protoplasta geografów i etnografów współczesności…, Euklides - twórca podstaw matematyki, których uczymy się do

dziś, Demokryt z Abdery - głosił, iż świat zbudowany jest z atomów ( ! ), Pitagoras, Hipokrates, Sokrates, Arystoteles, Platon, Archimedes…, długo, jakże długo jeszcze można by wymieniać.

Starożytna Grecja, kraina, która zrodziła tak wielu geniuszy…

My, potomkowie barbarzyńców ze Wschodu i Północy - którzy przed tysiącami lat,
gdy Grecja kwitła - żyli w ziemno-drewnianych gródkach, walczyli krzemiennymi ostrzami o skrawki ziemi, szukali żywności w puszczy..., i częściej wojowali 

z niedźwiedziami, turami, niż z innymi nacjami…, powinniśmy być z siebie dumni, 

jak i inne narody. Ale...

Choć Grecy ostatecznie ulegli silniejszym, ich kultura, paradoksalnie, dogłębnie zapłodniła i myśl przyszłości narodu najeźdźców. 

W każdym razie, dzięki Rzymianom, samozwańczo zwącym się onegdaj jedyną słuszną Cywilizacją, znamy pewną część dziedzictwa Grecji...
Gdy Starożytni Rzymianie w końcu oddali pałeczkę rządów innym nacjom, schedę starożytnych geniuszy przejęli…, kto?
W sporem mierze, także i nasi przodkowie.

Zatem, choć nasi praprzodkowie sprzed 2-3 tys. lat w niczym nie przypominali Starożytnych Greków..., my też w końcu stworzyliśmy świat warty Uwagi.

Ba, tworząc własne światy i kultury, nie tylko czytamy dawne pisma, badamy pozostałości przyrządów, świątyń i artefaktów sztuki - lecz również wiele z mitów 

i idei Starożytnych próbujemy wciąż reinterpretować, czasem nawet wzbogacać, 

a zawsze odświeżać.
Wracamy do nich, badamy je i mierzymy się z nimi w literaturze, sztuce, 

w przetrwaniu idei olimpiad i ogólnie - zawodów sportowych...
Znacząco poszerzyliśmy dziedzictwo ludzkości w sztuce, technice, a i wiedzę we wszelkich dziedzinach nauki…
W czasach nowożytnych także żyło i żyje wielu geniuszy, choć nie jestem pewien, 

czy tak wielu, byśmy wypadli porównywalnie lepiej ( w skali czasu i statystyki )...

Jednym z najlepszych przykładów trwania i reinterpretacji starożytnych mitów jest popularność opowieści - o pierwszym podniebnym zwycięstwie rozumu i wyobraźni 

- nad prawami natury.
Pierwszy lot w przestworzach - z punktu widzenia współczesnej nauki - jest czystą

fikcją. Przynajmniej, jeśli przytaczać mitologiczne „fakty” i bezrefleksyjnie poddawać

je badaniu współczesnych zwolenników prostej analizy szkiełka i oka.
Lecz przecież i opowieść o Troi uważano za bajędę poprzez to, co w tej opowieści było nadnaturalne, a jednak Troja istniała i rzeczywiście gwałtownie upadła…
Tak, czasem trzeba spojrzeć na mit bez lupy, tak jak od obrazu trzeba czasem odejść
o kilka kroków, uważnie się przyjrzeć z odpowiedniej perspektywy, pomyśleć…
Nie trzeba brać zapisków artystów..., zbyt dosłownie, bezrefleksyjnie, nie trzeba analizować ich tak, jakby były, czy nawet pretendowały do miana czystej historiografii przeszłości.

Nie ma większego sensu w analizie sztuki jako zapisu zjawisk - które same w sobie były poddane granicom wyobraźni nosicieli mitu - dziesiątków pokoleń, które pieszo i na pokładach okrętów przemierzały świat…

Mnie osobiście, od lat, od początku obcowania z bohaterami tej opowieści, zdumiewa, że lot, osiągnięcie samo w sobie arcy-wybitne, w naszej kulturze, przedziwnym zrządzeniem losu, nie stał się najpopularniejszym aspektem mitu - a wręcz odwrotnie 

- stał się nim…, upadek.

Ikar, głuchy na wszelkie rady, bynajmniej, nie z powodu wady słuchu, lecz młodzieńczej buty. 

Buty, arogancji - nie odwagi - jaką wielu chciałoby mu przypisać.
Odwagę mierzy się skalą problemu, z którym człowiek się mierzy.
Ikar nie mierzył się z niczym, jego zadaniem było tylko słuchać, naśladować i przeżyć.
Zginął, bo przecenił swoją rolę, swoje możliwości, bo zachłysnął się nie swoim pomysłem,
nie swoją zasługą.
Ikar, to ten, który spadł, zaledwie..., syn Geniusza.

Opowieść, a właściwie śmierć syna Dedala, zainspirowała ( m.in. ), jednego z największych
mistrzów malarstwa: Pitera Breughla Starszego.
Jego dzieło pochodzi z okresu, gdy powrócił z kilkuletniej podróży do Włoch.
Choć Breughel nie naśladował nigdy stylistyki „typowego” malarstwa włoskiego, wydaje mi się,
że trudno zaprzeczyć wpływom podróży do Italii, na powstanie obrazu pt. „ Upadek Ikara”.

 

Obraz namalowany został między rokiem 1555, a 1560, możliwe nawet, że praca nad nim faktycznie
trwała pięć lat - nie byłoby to z pewnością niczym szczególnie dziwnym - biorąc pod uwagę choćby
tylko typową złożoność ówczesnej technologii. Kompozycja tego dzieła nie odbiega od innych
przedstawień Autora, konstruowanych w formie rozległego pejzażu. Jednak ówczesne i współczesne
rozumienie pejzażu więcej dzieli, niż łączy. Przede wszystkim, nie było wówczas konieczności
trzymania się iluzji konkretnego miejsca, przesadnego realizmu w przedstawianiu postaci ludzkiej,
czy trzymania się określonych ram czasowych. O konstrukcji obrazu raczej rzadko decydowało
chwilowe natchnienie, zachwyt ładnym miejscem. 

Najwyższą wartość często gęsto miały przemyślenia autora, metafory i wyobrażenia mające oddać

Jego wizję, myśli i artystyczne cele.
Obraz jest więc wynikową przemyśleń i wniosków malarza, a motyw ma znaczenie podrzędne,

jest środkiem, zaledwie nośnikiem realnych wartości - treści.

O czym zatem Autor opowiada...?

Zacznę jak należy, od opisu poszczególnych kształtów wypełniających przestrzeń obrazu.
Rozległa panorama ogromnej, morskiej zatoki, rozświetlona promieniami zachodzącego słońca.
Pierwszy plan wypełnia ląd, jakby wzgórze schodzące ku wodom. Ląd opada ku prawej, z lewej
sięgając wysoko, niemal do 2/3 wysokości płótna. Rozwiązanie, które pozwoliło autorowi
wyczarować dla naszych zmysłów iluzję wielkiej głębi..., odległego ramienia nadmorskiej zatoki.
Gdy pierwszy plan pozostaje w cieniu, tam "daleko" wszystko wręcz roztapia się w słonecznym
blasku. Odległe ramię zatoki, opadając w kierunku morza, kończy się wizją dużego,
portowego miasta.
Morze aż do prawej krawędzi płótna, pełne jest różnej wielkości wysepek i skał.
Woda kołysze wiele większych i mniejszych łodzi i okrętów - niektóre odlegle - są jak obłoczki
o trójkątnym kształcie. Jeden okręt ukazany jest na tyle blisko, że zauważyć można szczegóły
budowy, takielunek, czy maleńkie figurki żeglarzy. Statek kieruje się ku linii horyzontu, a zapewne
i dalej, ku ledwo co muśniętym przez Europejczyków, nieznanym ziemiom.
Droga żeglarzy nie jest ani łatwa, ani bezpieczna czy pewna, istnieje spore ryzyko,
że jedynym lądem, który uda im się obejrzeć z bliska u kresu podróży, będzie morskie dno... 

Czemu tylu podróżników w dziejach ludzkości, podejmuje ryzyko dalekich eskapad w nieznane? 

Może tkwi w nich, ukryty głęboko na dnie duszy, pierwiastek tego samego geniuszu, który sławi mit
pierwszego lotu w przestworzach i pierwszej katastrofy, zakończonej w nieprzebytych głębinach?
Bliżej pierwszego planu, na brzegu ( z prawej ), widzimy siedzącego wędkarza.
Zajęty swym hobby, nie zwraca na nic uwagi.
Zarzuca właśnie kijek z sznurkiem i hakiem uczynionym zapewne z rozklepanego gwoździa…,
narzędzie jakże prymitywne, a zarazem podobne wyrafinowanym, współczesnym wędkom.
Obok niego kubek, co zawiera? Robaki, a może coś na rozgrzewkę?
Bliżej widzimy pasterza - stoi oparty na kiju i patrzy w niebo - obok pies i stadko owiec, czarnych
i białych ( białych jest, jak zwykle..., więcej ). I w końcu, najbliżej widza rolnik - oracz.
Pracuje właśnie, kierując koniem ciągnącym plug. Jest tak skupiony na swej niełatwej pracy,
że nie zauważyłby nas nawet, gdybyśmy mogli realnie zjawić się tam i obserwować jego trud.
Podobnie, jak wieloplanowy jest pejzaż, różnorodne są zajęcia wypełniających go postaci.
Niemniej nie można nie zauważyć, że każda z postaci, każde z zajęć, istnieje jakby w swoim
własnym małym świcie, ograniczonym do określonych zadań lub przyjemności, do ram określonych
wyborami i koniecznościami dnia codziennego.
Nie dotyczy to tylko tytułowego Ikara, który tonie właśnie.
Maleńki w skali obrazu rozprysk wody, blisko prawego, dolnego rogu obrazu, pomiędzy okrętem,
a łowiącym rybki wędkarzem. Widzimy nogi, jedno ramię, i parę opadających, białych piór.
Upadek z wysoka, nieodwołalna, szybka śmierć.
Zanim przejdę dalej, wrócić muszę na chwilę do opisu pejzażu, do cech wyróżniających ten obraz,
sugerujących - może bardziej niż symbolika - jakie były źródła motywacji twórcy.
Gama barw, rzecz w malarstwie nie do pominięcia. Nie ma chyba innego obrazu Pitera Breughla
w barach tak chłodnych, jasnych, zielonkawych miejscami i ciepłych zarazem, lecz w większości
szafirowo-perłowych, jakże obcych zimnym i mglistym krainom północnej Europy.
Tradycyjny, ciepły podkład najbardziej przenika u dołu obrazu, na pierwszym planie.
Ląd stworzony delikatnymi laserunkami, lub drobnymi plamkami farby, muśnięciami końcówki
okrągłego pędzelka.
Cienie z czerni i zielenie uzyskane z mieszaniny żółcieni, czerni i bieli, być może z niewielką
domieszką drogiej podówczas ultramaryny.
Czasem sama biel, lub silnie rozbielona ochra.
Morze o barwie szmaragdu, ułożonego na matowej powierzchni obrusu.
Perłowe barwy odległych części lądu,stworzone z subtelnych, cieniutkich warstw najpierw
owej złożonej zieleni, potem żółcieni i bieli.

Niebo, to warstwowo nakładana, zmieszana z bielą ultramaryna, przez biel delikatnie przebija żółcień,
niestety nie zawsze widoczna na reprodukcjach. Jedyny silny akcent barwny obrazu, to cynobrowa
koszula oracza. Barwy te zbliżają Breughla do dzieł twórców włoskich, barwy właśnie, bardziej niż
inne cechy formy ( i treści ).
Być może jest to nawet drobna wskazówka, jak odczytywać obraz.

Jak interpretować breughlowskie nastawienie do morału zawartego w starożytnym micie?

Ikar tonie właśnie, czy był tam ktoś zdolny go ocalić?
Jego ojciec wszak, jeśli na moment przyznać tej historii miano faktu z odległej przeszłości,
Dedal leciał na prymitywnych, niesterownych skrzydłach i nie mógł zawrócić, wylądować i przeżyć.
Nie może tego faktu zmienić żadna poetyczna retoryka, Ernest Bryll mylił się, Dedal był geniuszem,
a nie wszechmocnym Bogiem, mit i tak wyprzedza rzeczywistość.

Ojciec i syn lecieli na skrzydłach greckiej wyobraźni, wyobraźni przyznającej laury tym,
którzy mierzyli się z naturą i bogami, zwyciężając lub ginąc w chwale walki do końca, walki.
Patos, którym przyozdobiona byłaby bezsensowna śmierć ojca Ikara ratując go, popełniającego
oczywiste samobójstwo, nie pasuje do Starożytnych.
Patosu tego nie brakło jednak w tragedii i znoju czasów światowych wojen, najgorszego
„wynalazku” Nowożytnych.
Pejzaż wypełniony wizerunkami życia, zarazem obraz z jednym nieboszczykiem.
Przedziwna, skrócona kompozycja sprawia, że patrzymy na wszystko z góry, jakby z lotu ptaka.
Lecz przecież Ikar nie jest głównym bohaterem dzieła - popatrzmy - jakże znikomy fragment obrazu
przeznaczony jest na miejsce jego upadku. Upadku z wysokich sfer, gdzie słońce przygrzewa mocniej,
a może i wyższych jeszcze, gdzie panuje mróz odbierający mięśniom siłę. Upadek z bardzo wysoka.
Wyobraźmy sobie gwizd niemiłosiernie rzadkiego powietrza w uszach, oczy szeroko otwarte,
bezsensowne wymachy rąk i nóg. 

Czy Ikar miał czas, by rozsądnie pomyśleć, by pożałować beztroski? 

Nie sądzę, raczej przemknęły mu tylko przed oczyma setki wspomnień.
Uderzenia nie poczuł raczej, jego śmierć nadeszła, mimo wszystko, niespodziewanie
i była szybka, jak zgon pilota zestrzelonego w boju samolotu, którego spadochron
zawiódł. Nie upadł daleko od brzegu, niewiele brakowało by jednak przeżył,
lub by jego ojciec znał miejsce tragedii i mógł w przyszłości dokonać pochówku.

Ikar tonie, a reszta świata?

Nic się nie stało, świat nie zatrząsł się w posadach, nie runęły ramy realności.
Chłop orze, wędkarz łowi rybki, pasterz patrzy w niebo, marynarze na okręcie pną
się po masztach. Tak było całe pokolenia przed i będzie potem.
Prawa natury można nagiąć i przeżyć, acz to drugie zawsze jest trudniejsze.
Przeżywa zazwyczaj nie tyle silny i młody, ale nade wszystko rozsądny, myślący człowiek.
Miarą geniuszu Starożytnych była umiejętność nie tylko przetrwania, ale „przy okazji”,
wnikliwego badania możliwości stworzonych wraz z kosmosem.
Nieustanna ciekawość napędzająca na różne sposoby setki, a może i tysiące ludzi,
odkrywców dalekich krain, lądów, mórz, praw natury i ludzkiego umysłu.

Kim był Ikar, by o nim mówić? 

Maleńki w skali płótna, de facto już martwy. 

To takie…, romantyczne?
Czy to nowożytna, narastająca wbrew rozsądkowi i logice romantyka przedwczesnej śmierci
młodych? Może epatowanie ich - czasem jednie pozornie tragicznym losem -  nie pozwalającym
im spełnić marzeń i „rozwinąć skrzydeł?
Młody Werter popełnia samobójstwo z miłości, ale cóż z tym etosem wspólnego ma...,

Ikar?
Wielu młodych zginęło w walce, o którą się nie prosili, w wirze przemocy ogarniającej nasz świat,
co jednak łączy ich zarówno z Werterem, jaki i synem Dedala?
Wbrew pozorom, Nic. W każdym razie nic ważnego.
Wydawałoby się, że w jakimś tam, odległym sensie, zrozumiała jest chęć ogrzania się w promieniach
mitu, ale jakże dziwne, nadawać sens czemuś, co sensu nie ma…
Ikar nie poleciał sam, sam, być może, mógłby tylko o tym marzyć! 

Po co przedstawiać realny heroizm i wielkie tragedie historii w blasku mitu o młodzieńcu,
który tym tylko zasłynął, że spadł i zginął w odmętach?

Czy to tylko przeinaczenie, będące wyrazem tendencji do gloryfikowania uczuć ponad wartością
umysłu; wolności pojmowanej subiektywnie, ponad obowiązkami i normami społecznymi? 

Popełniać błędy unikając odpowiedzialności, przekraczać prawa i granice, bezkarnie, bezpiecznie, 

dla samego tylko buntu przeciw obowiązującym regułom? 

By żaden już Ikar, nie był „skrzywdzony” przez „okrutny” świat?

Żyć w świecie, w którym nie liczą się błędy, to odwieczne marzenie, lecz też nierealna utopia,
bo gdzie nie ma praw, gdzie zbraknie barier do przekraczania, nie będzie już miejsca dla radości życia,
straci ono swój wyrazisty smak, smak wolności...

Ikar to ten, który spadł, zginął marnie, jego śmierć, taka maleńka w skali płótna..., tak mało znacząca,
trudna do wypatrzenia już z odległości paru metrów. Czemu Breughel sięgnął po taki zabieg?
Poszukam odpowiedzi w innych dziełach Mistrza, weźmy na przykład, „Samobójstwo Saula”:

 

Spójrzmy, jak mały jest obszar wyznaczony dla wizji śmierci króla Saula.
Jak podobne są w tym rozwiązaniu oba dzieła. Analogiczny jest też moment historii wybrany przez
autora: Saul ginie właśnie, nabity na swój miecz.
Co mówi Pismo?
Saul przegrał wojnę bo przypisał sobie nie własną zasługę cudu, sytuacji niezwykłej - nielicznego 

ludu - co i rusz wygrywającego z przeważającymi siłami wroga.
Jeśli wolno nazwać w ten sposób jakąkolwiek śmierć, można rzec, że Saul zginął na skutek...,
całkowicie suwerennych wyborów.
Miał ten pierwszy żydowski król i mądrych doradców i poparcie Mistrza swego ludu ( Boga )
i wybór, prawda, że nie najłatwiejszy. Wielkie perspektywy upajają, nawet wówczas, gdy są nam
podarowane przez kogoś innego, większego, mądrzejszego. Z wielkich perspektyw ukazanych nam
ręką Mistrza ( kim by nie był ) ciężko zrezygnować, zwłaszcza, gdy skłonni jesteśmy do uznawania,
że skoro ktoś je przed nami roztacza, widać, sami jesteśmy wyjątkowi, tak bardzo, że nie trzeba nam
ogłady wynikłej z cichej nauki, lub / i lat ciężkiej pracy nad sobą...
Złudzenia..., ileż razy im ulegaliśmy...
A gdy ulegamy, przepełnia nas wówczas niezasłużona duma, ułuda własnej wielkości,
a jedyną granicą do przekroczenia wydaje się brak posłuchu dla kolejnych rad osób
realnie dobrych, lepszych. Najgorzej jednak, gdy rady zbyt trudne, na podobieństwo
zasiewu, trafiają na grunt nieurodzajny, osób z gruntu i do imentu lekkomyślnych,
głupich, i / lub aroganckich, czasem nawet tylko dlatego, że mogą się zwać uczniami
lub synami ludzi wielkich...
Cóż, w takich przypadkach z czasem tylko narasta ryzyko, że obdarowany przestanie słuchać,
zacznie przyjmować, że sam sobie poradzi, lecz nie czyni rozsądnie, nie, chce od razu skakać
na głęboką wodę, w odmęt.
Czasem się udaje, ale ów nie zrozumie, że to tylko szczęście i skakać będzie dalej…
Najprawdopodobniej, prędzej czy później zginie, lub sobie coś pogruchocze, nieważne,
nogi, kręgosłup, czy psychikę. 

A Saul, jaki błąd popełnił? 

Nie posłuchał jednej z rad, przecenił swój udział w poprzednich zwycięstwach. 

Kapłani żądali: zdejmij z głowy królewski laur, oddaj władzę Dawidowi, zwycięzcy Goliata... 

Ale Saul już wierzył, że jest królem nie z czyjejś łaski, a poprzez własne zasługi i mądrość. 

Spróbował działać sam. 

Co osiągnął? 

Przegrał bitwę, wygubił swoich żołnierzy, wydał lud na pastwę wroga.
Mówi się, że Bóg go pokarał, lecz ja myślę, że po prostu nie pomógł, pozwolił działać wedle woli.
Saul popełnia właśnie samobójstwo, akt bezsilnej rozpaczy. Utrącił w bitwie nie tylko sławę
zwycięzcy i władzę, lecz nawet wybór rodzaju śmierci, jakiejkolwiek, która pozwoliłaby
mu zachować honor. Tracąc życie z własnej ręki, traci też szansę na zbawienie, nie zapewnia
sobie nawet gwarancji uszanowania śmiertelnych szczątków, czy pośmiertnej sławy w legendach
własnego plemienia. Przeszedł wprawdzie do historii, ale cóż to za pamięć, w postaci Przestrogi.
Czemu Breughel ukazuje tą właśnie chwilę?
Wszystko przedstawione z dystansu, jak gdyby z jakiegoś odległego wzgórza, lub z lotu ptaka,
z perspektywy czasu i przestrzeni. Ludzie są maleńcy w skali obrazu. Saul i jego syn, a rycerze
wroga podobni niepowstrzymanej fali powodzi, wszyscy wydają się nieodzowną cząstką krajobrazu,
nieodzowną, jak część Bożego planu, Ładu, lub np., cykliczne wylewy Nilu, zjawiska przerastające
nas, wobec których jesteśmy mali, znikomi tym bardziej, im więcej popełniamy błędów.
Gdy ginie Saul, natura rzeczy nie ulega diametralnej zmianie, realność nie gubi swej formy, ginie
tylko jeszcze jeden arogancki człowiek.
Breughel maluje ludzi malutkimi w skali dzieła, ale oni nie są mało znaczący, nie o to chodzi. 

Skala jest jednym z nośników treści - dopiero we właściwej skali rzeczy nabierają określonego sensu.

"Upadek Ikara" - Ikar tonie właśnie i będzie tak tonął przez wieki, póki istnieje ten piękny obraz.

Ikar, syn Dedala, syn tego, któremu się powiodło, który, choć nieobecny w obrazie dosłownie, 

jednak przecież musiał być w pobliżu.

Na kogo patrzy pasterz?
Czemu Dedala nie ma w kadrze, przecież nie dlatego, by Breughel bał się stosować środki
metaforyczne, czy wręcz wprost fantastyczne...
Czemu Dedala nie ma w obrazie?
Gdzie on jest?
W powietrzu nad pasterzem, a może…, a może stoi tam, na wzgórzu, gdzie doleciał już 

i tylko bezradnie patrzy na śmierć syna, konstatując to, co Breughel - że drobnych, choć przecież
realnych dramatów nikt nie dostrzega, a szczególnie nikt nie chce pamiętać tych, którzy odeszli
bezsensownie, bezpłodnie, bezpotomnie, bez osiągnięć sławiących ich imię...

Jest jednak i inna- a możliwa całkiem, ba prawdopodobna odpowiedź - ale by ją przedstawić,
zadać muszę jeszcze troszkę pytań…

Kim jest dla nas autor tego dzieła? Kim uczynił nas? Kimże my jesteśmy, lecimy na skrzydłach
wyobraźni i marzeń, czy może patrzymy na świat z krótkiej perspektywy codziennego znoju?
Czy dostrzegamy dziesiątki odcieni traw, bogactwo przyrody wokół nas, czy inspirujemy się
niepowtarzalnym kształtem każdej z chmur, potrafimy cieszyć się drobnostkami i wzruszać
tym, co wzniosłe?
Czy też trawa jest dla nas jednostajnie zielona, drzewo brązowe, chmura biało-szara?

Czy realizując się w tym naszym krótkim życiu, możemy powiedzieć, że nasze losy znaczy
pasmo samo-rozwoju, postępu? Czy odkryliśmy coś, albo wpadliśmy na jakiś oryginalny pomysł?

Czy też..., zaliczamy przede wszystkim upadki, upadki, które jakże dołująco, nie obchodzą nikogo, 

nawet ludzi tuż obok?

Co jest najważniejszą cechą artysty - wiedza, świadomość i wyobraźnia, a może pieniądz,
który przyciąga i łudzi?

Kim był zatem Breughel, malując ten obraz?
Kim pozwala być nam, gdy stoimy przed „Upadkiem Ikara” patrząc weń, jak w magiczne lustro?

Cóż, wiele zależy od odpowiedzi na powyższe pytania...

Zatem, kim się czujesz odbiorco, kim mógł się czuć Autor?

[ Dedalem / Ikarem – podkreślić wybrane ].

A jeśli nie znajdujesz jasnej odpowiedzi, pamiętaj, odbiorco, czytelniku, są jeszcze - marynarze,
wędkarz, pasterz i rolnik..., ludzie "zwykli", oni też są ważni, na pewno istotniejsi niż..., Ikar.
Ikar tylko spadł, w pamięci naszej przetrwał czystym przypadkiem, lub by nadać realnej historii
ułudę mitu - historii z nieodzownym morałem. 
Tak czy inaczej - historia, mit, legendy i baśnie - sławią wielkich, geniuszy, zdobywców, wodzów
i odkrywców - najmniejsi mają czasem tyle szczęścia, że zapisują się obok nich.
Obok, nigdy w pierwszym rzędzie.

Za to człowiek "zwykły" często się w mitach i baśniach pojawia, bo "zwykłość" zazwyczaj,
bynajmniej nie jest zwyczajna, a i często bywa, prowadzi, lub może prowadzić..., ku wielkości
i najważniejszej roli w baśni, lub micie, a czasem nawet, w historii.

Koniec.

Eseje / Cz. 2 - O wolności...

Czym jest wolność? 

Pierwsze, zarazem zasadnicze pytanie jakie mi się nasuwa - czy wolność

jest jedynie ideą - zatem w praktyce utopią, czy też przyrodzonym prawem 

każdej istoty? 

Jeśli utopią - czy utopię można przybliżyć nam, z pomocą odrzucenia lokalnych,

kulturowych Tabu, albo nadrzędnego zestawu praw - określonego na zasadzie

umowy społecznej? 

Z kolei - czy wolność traktowaną jako prawo przyrodzone - można w jakikolwiek

sposób ograniczać, by nadal mieściła się w ramach definicji?

Możliwe również, że jedno i drugie - mamy przyrodzone prawa, ale istnieje

również konieczność ich ograniczania proporcjonalnie do skomplikowania 

współczesnych społeczeństw...

A może... wystarczyłaby przyrodzona nam, z pewnością, wyższa niż u innych gatunków inteligencja i zdolność do logicznego myślenia - zatem także,

paradoksalnie, do nakładania na siebie, z własnej woli, czyli w ramach wolności

jednostki - kieratu ograniczeń pozwalających funkcjonować w rodzinie, grupie...

Cóż..., wiadomo jedno - wśród wielu ludzi obdarzonych zdolnością współodczuwania (empatia), czy choćby wyobraźnią i sprawną analizą logiczną 

(powalającą obliczyć dalekosiężne skutki określnego postępowania), wielu ludzi 

jest po pierwsze głupich (o niskim ilorazie inteligencji), zaburzonych psychicznie 

(nieobliczalnych) i / albo ma cechy psycho lub socjo-patyczne..., czyli, nie liczą 

się z żadnymi narzuconymi normami i sami nie odczuwają potrzeby, by się nimi przejmować. Zatem traktują wolność swoją, jako bardziej wartościową, niż wolność

innych, wprowadzając elementy niepokoju, niepewności, strachu, a te, 

w odpowiedniej intensywności, mogą potencjalnie doprowadzić do rozpadu

społeczeństwa i - nie pierwszego w historii upadku cywilizacji. 

Dlatego moim zdaniem nieważne, czy można uznać wolność jednostki jako prawo

przyrodzone, czy nie - ostatecznie - dla dobra rozrastającej się społeczności, 

a na pewno społeczeństwa liczącego miliony / czy globalnego - nie obędzie 

się bez wprowadzenia idei numer jeden - gdzie wolność jednostki jest ograniczana

względem dobra społeczności.

To smutna konstatacja, ale... 

Z drugiej strony, istotny jest sens, jakość, empatyczność, elastyczność i mądrość 

wprowadzanych ograniczeń. Wypracowanie kompromisu uwzględniającego

maksimum możliwości - Inaczej zamiast anarchii przechodzimy do utraty wolności,

w obu jej wariantach naraz. 

Dawniej były to surowe kieraty rozlicznych Tabu, których złamanie kończyło się

nierzadko uśmierceniem "rozwydrzonej" jednostki, dziś zmierzamy ku bardziej

elastycznym obyczajom i prawom, tak naprawdę zależnych mocno od gry

politycznej rozłożonej na kampanie, wybory i okresy pomiędzy nimi. 

Niemniej i ten sposób nie jest idealny - ponieważ politykami nie są mędrcy 

z utopijnej wizji Platona, ale..., ludzie zdolni przekonywać innych, że 

"zrobią im dobrze". 

Najczęściej jednak tylko "swoim", zatem tworząc spory i podziały - naturalnie

odchodząc od idei wolności społecznie jednorodnych, jedynie uelastycznianych 

z upływem czasu. 

O ile ci, którym udało się dostać na wysokie pozycje społeczne - dające zarazem

przywilej mniejszych ograniczeń wolności - nie postanowią, by ugruntować swoje

wolności kosztem wolności reszty społeczeństwa (autorytaryzm, tyrania), co z

jednej strony ujednolici społeczne Tabu, ale..., obawiam się, że ostatecznie jednak

odbierze większości jakąkolwiek wolność rozumianą jako przyrodzone prawo, 

czy pewność tego, co już ustalone. Gdy umowy społeczne wykuwają 

się stuleciami, tylko wielkie kataklizmy i wojny mogą wymienić je na całkiem inne,

ale gdy polityk dawniej demokratyczny zyska autorytarną władzę..., cóż, czym

skorupka za młodu... 

Dawniej, gdy kultura ugruntowana była monarchią z urodzenia, albo zwycięstwa

w boju, wolność - była obecna często wyłącznie na szczytach władzy, oraz..., 

w świecie wyobraźni - i w jej kulturowej emanacji - sztuce. 

Wszyscy, lub większość z nas marzy dziś o życiu bez bólu, cierpienia, choroby,

trosk codzienności, przemijania, starzenia się, w końcu, widma nieuchronnej

śmierci... Słowem - pragniemy wiecznie trwającej idylli, ale nie w sensie 

daleko-wschodniej nirwany, czy błogosławionego, rajskiego spokoju i ciszy. 

Oj nie, nam zależy na wieczności tu, na ziemi, albo w ostateczności, 

kontynuacji w innym świecie, wymiarze czasoprzestrzeni. Jedyną różnicą, 

powinno być zwolnienie z wszelkich tabu, praw, obowiązków i "przywilejów",

czasem wprost mogących zagrażać naszej jednostkowej egzystencji... (...). 

Chcielibyśmy utopii wypełnionej radością, miejsca, gdzie zawsze jest dość 

czasu by oddawać się swoim pasjom, zawsze znajdują się ludzie chętni 

do uciech wszelakich, słowem, marzą nam się uwspółcześniane 

(z pokolenia na na pokolenie) starożytne / mityczne bachanalia...

To utopijna, acz jednocześnie pociągająca wizja raju wyzwolonego 

od wszystkiego, nawet głębiej pojętego dobra, sprawiedliwości. 

Nie w nagrodę, lecz..., bo tak byśmy chcieli...

Bachanalia, a może raczej..., Mit Arkadii, wyspy miłości i wiecznej wolności. 

Choć, dziś, coraz częściej myślimy o tym, by zyskać namiastkę wolności 

poprzez zagłębienie w rzeczywistość wirtualną, i ona nie jest nieograniczona,

zarówno poprzez prawa regionalne, ceny usług, jak i tylko pozorną prywatność

podejmowanych aktywności...  

O przemijaniu..., nie myślimy już zbyt wiele, nie zaprząta to naszych głów, żyjemy

tak, jakby ten problem po prostu nie istniał... Czasem bliska wojna zaburza nam

ten obraz, ale mimo wszystko, mam wrażenie, że to tylko epizody, chwile, potem,

gdy tylko możemy, znów zagłębiamy się w naszej małej, prywatnej utopii. 

Po czym..., przeżywamy stresy i smutek, gdy tylko przekroczymy jednostkowy 

próg starości. Dla niektórych tym progiem jest trzydziestka, dla innych

pięćdziesiątka, a bywa i tak, że dopiero widmo niedołężności fizycznej, 

lub demencji umysłu..., a potem, po prostu umieramy, zaś świat szybko 

wypełnia lukę kolejnym „nieśmiertelnym” i idylla złudzeń jeszcze się pogłębia…

Z drugiej strony, gdy odrzucamy przeczucia przyszłych bytów, religii i wiary 

w nadrzeczywistość, zaczynamy żyć coraz częściej - już nie tyle w imię 

wieczności - ale wygodnego przeżycia tego, co nam dane, wygodnego, ale

i znacznie bardziej egoistycznego, pełnego płytkich przyjemności i trwonienia

czasu na błahostki. W tym świecie coraz mniej jest miejsca i na realną refleksję,

i na kontrolę społeczną pomysłów władz, i..., dla sztuki. 

W osiemnastowiecznej Francji, Cytera  - ówczesna nakładka na pierwotny 

mit Arkadii - dostępna i stworzona była realnie jedynie dla nielicznej warstwy

społecznej - francuskiej szlachty (właściwie tylko dla władz i arystokracji),

 żyjącej w stanie permanentnego oderwania od problemów stanów "niższych".

Szlachty, która trawiąc czas na pierdoły nie podejrzewała nawet, że dla nich

słodkie marzenia i dążenie do idylli, w kompletnym zapomnieniu o innych, 

wkrótce się skończy i to wyjątkowo mało przyjemnie - że wkrótce nadejdzie 

czas paniki, grabieży, gwałtów, więzień, parodii prawa jeszcze większej niż ta,

którą sami stworzyli..., że wkrótce, zamiast spełnienia utopii, zabłysną im nad

głowami ostrza gilotyn.

Lecz w obrazach pewnego Mistrza malarstwa, uwiecznieni po kres cywilizacji,

przedstawiciele szlachty francuskiej żyją nadal…, nadal otoczeni zbytkami,

wyrafinowaną, lecz bajkowo odrealnioną sztuką, spędzając czas na grze w teatr

życia, gdzie flirt bywa ważniejszy od aktu spełnienia, a wolność od równie

wymyślnego tabu.

Takie wrażenia opadają mnie zawsze, gdy patrzę na obrazy Antoine Watteau... 

Obrazy Watteau zawsze wzbudzały we mnie odczucia daleko głębsze 

i ciekawość nieporównywalną wobec "mitycznych" erotyk Bouchera, czy nawet

ślicznie malowanych, acz trywialnych w treści obrazów Fragonarda… 

Szczególnie ciekawym według mnie, jest jeden z dwóch obrazów dotyczących

mitu Cytery - i o nim opowiem...

Opowiem o wersji z 1717 roku, znajdującej się teraz w Luwrze, w Paryżu.

Ta wersja nie jest oczywista, choćby w najprostszej kwestii - jest li to

„Powrót z Cytery”, czy odwrotnie, "Wyjazd na Cyterę”…, ba, po setkach lat 

od stworzenia dzieła, mimo wielu interpretacji, wciąż toczą się spory wokół 

prawie każdego z elementów kompozycji.

Wydawałoby się, że wobec skali problemów, akurat tytuł to rzecz błaha, lecz 

nie w tym przypadku, ponieważ Watteau nie nadawał tytułów swoim pracom,

nadawali je inni, później, więc tytuł w tym przypadku jest nadrzędnym

rozstrzygnięciem sensu obrazu - jakim widzimy go my - odbiorcy. 

A o to obraz: 

Ciepła, ochrowo-sepiowa podmalówka, stopniowo nakładane, delikatne

pociągnięcia pędzla, subtelnie budowane tonacje, płynne przejścia waloru 

i chromatyczne - czyniące cały obraz niemal zatopionym w mglistym nastroju 

wilgotnego, nadwodnego pejzażu...
Pejzaż, którego mglistość utrudnia wskazanie odległości, określenie z czym 

mamy do czynienia po drugiej stronie wód, z wyspą, półwyspem, a woda to 

zatoka morska, jezioro, a może rzeka? 
Co jest za nią - po prostu ląd - realny świat codzienności - czy też może 

utopia prosto z mitu? 

Pierwszy plan tworzy jakby pagórek, opadający z lewej ku małej zatoczce, 

dalej znów wspinający się, tym razem wyrastając w wysoką skałę, stromą linię

 brzegu. Tajemniczość drugiego planu podsyca kilka starych, rozłożystych 

drzew… Blisko pierwszego planu widzimy niemały tłumek postaci 

- tak realnych, jak i mitycznych.

Wspomniałem już - są dwie wersje tytułu, albo inaczej - treści obrazu - o jakich

piszą teoretycy i miłośnicy sztuki. 

Jest li to odjazd na Cyterę, czy Powrót - Odjazd z Cytery? 

Pierwszy plan i wiele postaci, osiem par, osiem kobiet i ośmiu panów i..., 

jak sądzę, jedno dziecko. Sądzę - ponieważ niektórzy komentatorzy - opisują 

tę postać, jako jednego z amorków. Nadto, widzimy liczne postaci mitologiczne, 

w tym dwóch półnagich wioślarzy na - właśnie przybijającej do brzegu - złotej,

arkadyjskiej, a nie, przepraszam - cyteryjskiej łodzi, oraz dwanaście amorków.

Postaci są podzielone na dwie grupy, trzy pary ( i dziecko ), na wzgórku 

po prawej, oraz pięć par i wszystkie postaci mitologiczne po lewej, przy czym

postaci ludzkie, to cztery pary wychodzące z prawej - jakby zza pagórka - oraz 

jedna podchodząca do łodzi z lewej, ach tak, byłbym zapomniał, jest tam jeszcze 

jeden piesek...

Z lewej, pierwszy plan przechodzi płynnie w wysoki brzeg, a na skale 

widać domostwo. Warto poświęcić temu domostwu kilka słów, bo ewidentnie 

nie jest to idylliczny pałacyk, ani antyczna świątynia, ale zwykły, 

współczesny autorowi, przeciętny dom. 

Także z lewej, u dołu, pień złamanego drzewa, tradycyjny emblemat przemijania. 

Wyżej, wśród drzew, zniszczony posąg Afrodyty, antycznej bogini miłości...

Już tylko tych kilka drobiazgów - nie tykając tematu postaci - wskazuje, iż 

pierwszy plan - to realny świat. To w realnym świecie cierpimy, giniemy, musimy 

budować domostwa chroniące nas przed siłami natury, a posągi ulegają niszczącemu 

upływowi czasu...
Lecz przecież pejzaż to tylko jeden z elementów przedstawiania, są 

i trudniejsze w diagnostyce np., amorki. „Tutejsze” amorki polatują sobie, 

biegają, chodzą radosne, swobodne i - najogólniej pisząc - wskazują ludzkim parom 

właściwy kierunek. 

W ich nastroju nie ma niczego, co wskazywałoby na nostalgię i smutek, który 

z kolei kazałby nam dopatrywać się w ich zachowaniu spychania ludzi 

ku nieuniknionemu końcowi hmmm..., idyllicznego urlopu pod gruszą?

Zatem i amorki podważają możliwość, iż mamy do czynienia z 

"Powrotem z Cytery". 

Cytera, jak i Arkadia, były wyspami miłości wiecznej, nieprzerwanej, czymś 

wymarzonym, z czego chyba nikt przy zdrowych zmysłach nie hciałby

zrezygnować, a na pewno nie szedłby ku łodzi z ochotą, czy kokieteryjnym 

zawstydzeniem, które w przedstawieniach kilku postaci widać, jak na dłoni... 

Poza tym, ludzie to nie barany, gdyby amorki zaciągały ich ku szarej 

rzeczywistości, odciągając od mitycznej idylli, z pewnością przynajmniej kilkoro

stawiało by opór, a i cała scena powinna jawić się w barwach smutku i strachu… 

Jest inaczej.

Wrócę jeszcze do amorków - dokładniej jednego - tego, który odsłania 

przed ludźmi to, co jest pod czerwoną draperią, okrywająca złotą łódź - skrzydlatą 

/ nagą kobietę i bożka Pana. 

Wprawdzie niektórzy analitycy piszą, że amorek zakrywa łódź, ale przypatrzmy 

się uważnie tej scenie, gdyby rzeczywiście amorek chciał zakrywać postaci bogini

i bożka Pana - powinien stać lub polatywać w innym miejscu, inaczej ciągnąć płótno... 

Nie nie, on je odkrywa, pokazuje, zachęca do oglądania, obiecuje…

Można by polemizować z tą interpretacją tylko wówczas, gdybyśmy mieli do 

czynienia z wizją malarza o niewielkim zacięciu do realistycznego odtwarzania 

szczegółów, lecz bynajmniej, Watteau wiele uwagi i ogromną ilość szkiców 

poświęcił studiowaniu ruchów, gestów, min nawet.

Moim zdaniem Wielkim błędem byłoby sądzić, że czynił tak..., przypadkiem. 

Ale przejdźmy do przedstawień postaci ludzkich - pięć par u dołu, trzy na 

pagórku. Niektórzy sądzą, że te ostatnie są tylko alegorią, albo

 powtórnym przestawieniem par widzianych u dołu. 

Jest co najmniej kilka powodów, by się z tym nie zgodzić... 

Po pierwsze - jest coś, co wyróżnia te trzy pary na pagórku, ale o tym jeszcze 

za chwilę, a po drugie - Watteau jak już wspomniałem - był znany z dbałości 

o szczegóły, nawet o takie "drobiazgi", jak stroje, czapki, ozdoby, laseczki, pieseczki itp., 

nie ma zatem żadnego powodu, by w tym przypadku zmieniał swoje 

przyzwyczajenia..., a jeśli chodzi o szczegóły ubioru i inne wymienione 

wyżej drobiazgi, bardzo dużo różni i poszczególne pary i ich obie grupy. 

Czas opisać pięć par najbliższych łodzi. 

Pierwsza para z lewej..., i od razu zaskoczenie!

Czyżby ta pani ciągnęła ku łodzi niepewnego pana...? Niebywałe! 

Druga para tuż przy burcie, pan zachęca usilnie, pani natomiast stoi, 

paluszkami międli suknię za plecami - jakbym słyszał jej myśli - ulec

czy uciec - oto jest pytanie! 

W końcu trzy pary zbite w grupkę, najbliżsi łodzi to niemal stereotyp, 

pan odważny, już marzy na jawie, pani się ociąga, ale wierzy mężczyźnie 
i idzie za nim - druga para nieśpieszna, oboje o większej niż inni tuszy, 

jakby zażenowani odwracają się do pary ostatniej, zawadiackiej w pozie 

i geście, zapewne opowiadającej właśnie dowcipy, których treści nietrudno 

się domyślić... Owa czwarta para (licząc od łodzi) niejako korkuje drogę, 

tak tuszą, jak swoim rozlazłym niezdecydowaniem, pan nawet laseczkę 

trzyma, jakby nie pamiętał o jej istnieniu... 
Spośród tych pięciu par, trzy ostatnie wyróżnia coś jeszcze - są odziane mniej

schludnie i raczej ubogo. Czyżby chodziło o (raczej rewolucyjną ówcześnie), 

myśl, że idylla jest dostępna i dla stanów niższych?

Teraz trzy pary na pagórku - pierwsza schodzi już ku łodzi, druga właśnie zbiera

się do odejścia - pani pan pomaga - a oboje chętni - na co wskazują gesty - dłoń

pani / na dłoni pana. Trzecia para to kolejny powód, dzięki któremu uważam 

tą grupę za zasadniczą dla całego obrazu. Nawet formalnie, bo biała, atłasowa

suknia kobiety, to silny akcent utrzymujący w równowadze całą kompozycję... 

Lecz przejdźmy do tej pary dokładniejszego opisu...

Pan klęczy, szepcze siedzącej kobiecie miłe słówka, zachęca, a pani siedzi

i nic nie wskazuje by obok zadowolenia z poziomu adoracji, zamierzała powstać

i ruszyć za nim... Bynajmniej, Pani siedzi wygodnie, w rękach trzyma wachlarz, 

na twarzy wyraz nieodgadniony...
Czemu...? 
Spójrzmy w dół - u jej stop, po prawej - siedzi sobie dziecko. 

Dziecko odziane, acz z gołymi nóżkami, co niektórym każe wierzyć, że mamy 

tam kolejnego amorka. Jednak..., jednak postać jest, co nie co odziana, a inne 

amorki są nagie w 100%. Poza tym lżejszy i swobodniejszy strój małych dzieci 

nie jest niczym dziwnym, ani nie był... 
To niemal odwieczny przywilej dzieci - nie musieć dostosowywać się sztywno 

do pruderii dorosłych. Ba, dawnymi czasy obie płcie w pewnym wieku odziewano 

w rodzaj sukienki. Dziecko zatem siedzi i ciągnie (mamę?) za skraj sukni, ciągnie

ją jednak w kierunku odwrotnym niż Pan radzi, jakby chciało przypomnieć o swoim

istnieniu, domagało się uwagi. 

Gdyby przyjąć taki sens scenki, dziecko byłoby przeciwwagą dla zabiegów pana,

skazanego tym samym na sromotną porażkę... Ale spójrzmy uważniej - zwróćmy

uwagę na atrybuty - przedmioty. 

Na posągu Afrodyty - przewieszony jest kołczan i łuk, symbole miłości. 

Na drugim, mniejszym łuku i kołczanie - siedzi dziecko. 
Pozostałe amorki nie mają ze sobą łuków ani strzał. 

Kołczan i łuk na posagu, są raczej oczywistym symbolem, pozwalającym 

zidentyfikować w kamiennej kobiecie Afrodytę, i jeśli tak, to i malutki kołczan

i łuk, na którym siedzi dziecko, powinien być traktowany, jako metafora raczej, 

nie zaś dosłowne odniesienie do starożytnego mitu. Wszak amor z łuku strzela, 

siejąc miłość, zamiast na kołczanie siedzieć, jakby anektując jego zawartość 

dla siebie...

W większej części obrazu dominuje idylliczny opar miłości, lub jej zapowiedzi, 

niewypowiedzianej głośno obietnicy. Opar charakterystyczny dla stanu 

zakochania, jak wierzyli starożytni - wywołanego przez strzałę Amora... 

Ale jest i inny rodzaj miłości - zazwyczaj silniejszy, a zarazem bardziej 

wymagający ba, zazwyczaj dominująca nawet nad celnymi „strzałami Amora”. Jaka? Rodzicielska..., szczególnie matczyna.

Na wyspie wiecznej miłości nie byłoby miejsca dla dzieci, bo w wiecznej idylli 

nie ma odpowiedzialności za czyny, lecz w realnym świecie, odwrotnie. 
Realna miłość to także jej wynik, przedłużenie, dziecko. 

Gdy zsumować wątpliwości - oparte przecież wyłącznie na obrazie - po odsianiu

rzeczy niepewnych, pozostaje właściwie tylko jedna możliwość - ten obraz

przedstawia "Odjazd na Cyterę".

W tym obrazie alegoryczność i marzenie są głęboko przemieszane z realnością,

z prawdopodobną wizją zachowań ludzi, a przy tym dowodem wielkiego daru 

obserwacji świata (malarza), lecz nie obserwacji powierzchownej, wręcz odwrotnie... 

Z jednej strony widzę w obrazie myśl, że każdemu dana jest potencjalna 

szansa, by przeżywać rozkosze zakochania pozwalających snuć marzenia 

i nie dostrzegać trudności, nie patrzeć w przyszłość, brać to co jest, po prostu

korzystać z okazji. Temu właśnie służy mit wpleciony w tkankę pejzażu, carpe 

diem, jak powiedzielibyśmy dziś. Z drugiej strony, cóż to za wnikliwa obserwacja, 

gdyby była jednostronnie radosna...? 

W świecie realnym, nawet wówczas, gdy większość ulega chwili i korzysta 

z uciech, nie zawsze i nie wszystkim jest dane radować się, przezwyciężać 

choć na chwilę pruderię i tabu obyczaju... 

Nie wszyscy mają to szczęście, albo już mieli, a teraz, cóż, mają obowiązki... 

Przyczyna i skutek. 

W tym momencie przypomina mi się  obraz Tycjana pt., "Miłość ziemska i miłość 

niebiańska"...

Dwie kobiety, idylliczny ideał piękna, kobieta w białej sukni, amorek, 

woda i jej funkcja oddzielenia i odróżnienia mitu i prawdy - ukazania

 dwuwymiarowości idei miłości - i rozległy symboliczno - prozaiczny 

pejzaż w tle.

Spójrzmy raz jeszcze, na obraz Watteau, właściwie, na jego fragment:

Oto posąg nagiej bogini i odziana w piękną suknię postać siedząca u dołu...

Czyż nie wiąże tych prac myśl, iż personifikacja siły natury nie potrzebuje odzienia, 

ba, odziana byłaby wizytówką hipokryzji…? 
Bogini, awatar wszystkich kobiet, ucieleśnienie męskich pragnień, ideał piękna,

idea wyłuskująca z objęć codzienności - to, co w naszym życiu najbliższe natury. 

W obrazie Tycjana - woda w studni i fontannie - zarazem łączy i dzieli

przedstawienie kobiety realnej i awatara miłości - ale obie postaci są przedstawione tak, 

jak gdyby istniały naprawdę - za to u Watteau nie widzimy bogini miłości, to tylko 

stary, pożółkły, częściowo zniszczony posąg…, a jednak wisi na nim kołczan 

pełen strzał, łuk, a i wokół resztek posągu rośnie krzak róż, także symboli 

miłości - miłości w ogóle, uwzględniając fakt, iż nie ma róż bez...

Kobieta realna i u Tycjana i u Watteau jest odziana, bo nie jest w pełni wolna,

podlega skomplikowanym i wielopoziomowym regułom politycznej i obyczajowej

poprawności, społecznych współzależności, idei nadrzędnego porządku - jednak 

w sensie, jak najbardziej przyziemnym - uregulowania codzienności pod kątem 

ogólnie - społecznym. 
Niestety, nawet współcześnie, w „demokracji z ludzką twarzą”, wolność jednostki 

ogranicza wolność innych, albo i / częściej znacznie, interes oraz wola nielicznych

 "wybranych"…

Ten obraz, obraz Watteau, jest niezwykły, bowiem niesamowicie płynnie

i naturalnie łączy w sobie dwie największe inspiracje artystów - personifikacje sił

natury, symboliczne uogólnienia spraw najprostszych, a zarazem prozaiczną na

wskroś obserwację, a zarazem dowód na to, jak wielką rolę w poznaniu innych 

ludzi odgrywa skupienie na szczegółach ich zachowania, reakcji, gestów, ruchów, 

form działania i granic wolności...

Wolność i miłość - relacje między nimi często goszczą w dziełach artystów 

wszelkich mediów. Wolna miłość, czy miłość wielowymiarowa - składająca się 

tylko z uciech i ta, w której uciechy mają konsekwencje - a konsekwencje wiążą 

się z obowiązkami. Która z tych relacji pełniej oddaje sens naszych pragnień, 

a która jest..., bliższa prawdy? Miłość…, jaką by nie była, daje nam - wszystkim 

zdolnym by ją odczuwać - poczucie wolności, zazwyczaj tymczasowe, czasem 

jednak trwające do końca życia..., 

i może to jest jedyna wolność pełna, jedyna bezsprzeczna, niepodważalna, zupełnie niezależnie, czy obdarzamy nią drugiego człowieka, siebie samego 

(Narcyz zazwyczaj, choćby cały świat potępiał, siebie ocenia pozytywnie), 

lub niedościgłą ideę…

Miłość wolna od ( sztucznych i pełnych hipokryzji ) zasad, pełna, wieczna lub

przynajmniej doczesna, jest wspaniałym hasłem i ideą, ale w realnym świecie

rzadko występuje w postaci czystej, szczerej i prawdziwej, niosącej radość 

mimo upływu lat…, w rzeczywistości to rzadkie zjawisko, co innego jednak..., 

w sztuce...

Koniec.